Sigara Tüketimi ve Vergiler: Logit Model Çerçevesinde Bir Analiz

Özet

Dünya’da sigara tüketimini azaltmaya yönelik politikalar uygulanmasına rağmen, sigara tüketimi her yıl giderek yaygınlaşmaktadır. Son yıllarda sigaralar üzerinden alınan vergilerin hem devlete gelir sağlamak hem de sağlığa zararlı sigara kullanımını azaltmak amacıyla yaygın bir biçimde uygulandığı görülmektedir. Sigaralar üzerine uygulanan vergiler, advalorem veya spesifik vergi biçiminde uygulanmakta ve ülkelere göre farklılaşmakta olup temelde katma değer vergisi (KDV) ve özel tüketim vergisi (ÖTV) gibi tüketim vergileri biçiminde uygulanmaktadır. Bu çalışmada Türkiye’de 2007:m2-2021:m1 aylık zaman dilimi için sigara tüketimini etkileyen toplam vergi düzeyi ve sigara fiyatları açısından, ekonometrik yöntem olarak nitel tercih modeli olan logit modeli çerçevesinde sigara tüketimi ampirik olarak incelenmiştir. Uygulamalı mikro ekonometri açısından önemli bir yere sahip olan tüketim modelleri, psikolojik etkenler de dikkate alındığında tüketim davranışlarını açıklamada önemli yere sahiptir. Logit modeli sonuçları incelendiğinde vergilerdeki artışın sigara tüketimini artırma olasılığını artırdığı, sigara fiyatlarındaki artışın sigara tüketimini artırma olasılığını artırdığı ve vergiler ve sigara fiyatlarındaki artışın sigara tüketimini artırma olasılığını artırdığı sonucuna ulaşılmıştır. Bu sonuçlar, Türkiye için sigara tüketimi artışının engellenmesinin, sadece vergi düzeyi ve sigara fiyatları gibi parasal açıdan dikkate alınabilecek bir olgu olmadığını ifade etmektedir. Dolayısıyla bu bulgular, sigarayı yasaklamak veya sigaraya ilişkin reklamları engellemek gibi temel mevcut politikaların yeterli olmadığı, bunlar dışında daha etkili politika(lar) üretmenin gerekli olduğunu göstermektedir.